Budynek szkoły wzniesiony z czerwonej cegły, prezentujący swoje dostojeństwo, istnieje już prawie 100 lat. To w nim organizowano zajęcia, zakładając we Friedeberg in der Neumark, początkowo Seminarium Nauczycielskie, a następnie gimnazjum. Druga wojna światowa zmienia układ sił politycznych, Niemcy ponoszą klęskę, a Polska dostaje się w orbitę wpływów ZSRR. Dochodzi do zmiany granic, w wyniku których dawny Friedeberg in der Neumark staje się polskim miastem pod nazwą Strzelce Krajeńskie. Ludność niemiecka opuszcza miasto i okolice, a na jej miejsce przybywa ludność polska z różnych zakątków dawnej Polski. Napływ nowej społeczności rodzi potrzebę zorganizowania nie tylko szkoły podstawowej, ale także szkoły średniej. Biorąc pod uwagę rolniczy charakter okolic Strzelec Krajeńskich podjęto decyzję o utworzeniu szkoły kształcącej kadry dla rolnictwa. Placówka ta była wtedy jedną z nielicznych szkół kształcących pracowników obsługi technicznej dla Państwowych Gospodarstw Rolnych.

Rozwój oświaty w Friedeberg in der Neumark (Strzelce Krajeńskie) oraz działalność Seminarium Nauczycielskiego i gimnazjum w okresie międzywojennym.

Przełomowym momentem w rozwoju miasteczka Friedeberg in der Neumark w II połowie XIX wieku było zjednoczenie Niemiec. W 1871 roku proklamowano powstanie Cesarstwa Niemieckiego, w granicach tego państwa znalazło się Friedeberg in der Neumark (od maja 1945 roku Strzelce Krajeńskie).

W tym okresie nastąpił w Strzelcach Krajeńskich znaczny rozwój szkolnictwa. Na terenie miasta, wliczając szkoły zawodowe, znajdowało się ok. 10 szkół. Obok szkoły powszechnej powstały :

• Preparanda - zakład przygotowujący do zawodu nauczyciela
• Gimnazjum
• Seminarium
• Wyższa Szkoła Żeńska
• Szkoła Rolnicza
• Szkoła Dokształcająca dla Rzemieślników i Kupców

Seminarium posiadało swoją siedzibę przy dawnej ul. Nordumstraße 25 (obecnie ulica Północna). Uroczystego otwarcia dokonano 15 października 1888 roku. Celem tej placówki było kształcenie nauczycieli szkoły powszechnej. Planowano rozpoczęcie w 1900 roku budowy nowej placówki, jednak dopiero w 1905 roku rozpoczęto pierwsze prace budowlane na terenie przekazanym przez miasto, znajdującym się przy dawnej ul. Kaiserstraße (obecnie aleja Wolności). Uroczyste otwarcie obiektu miało miejsce 16 października 1907 roku. W głównym budynku szkoły znajdowały się następujące pomieszczenia: duża aula, sala rysunków, sala do ćwiczeń gry na pianinie i organach, gabinet fizyki. Na parterze znajdowały się pomieszczenia jedno- i pięcioklasowej Szkoły Ćwiczeń, gabinet dyrektora i pokój nauczycielski. W budynku obok znajdowało się mieszkanie służbowe dyrektora oraz nauczyciela szkoły średniej. Szczególne znaczenie w procesie dydaktycznym odgrywały zajęcia z kultury fizycznej. W celu rozwoju sprawności fizycznej uczniów wybudowano nowoczesną salę gimnastyczną, boisko sportowe i kort tenisowy. Wydzielono także teren na ogródek szkolny. W procesie kształcenia zwracano uwagę na szybkie postępy w nauczaniu oraz szczególne osiągnięcia uczniów. W procesie nauczania stawiano wysokie wymagania ze wszystkich przedmiotów, kładąc nacisk na pedagogikę, dydaktykę i metodykę. Wielokrotnie ćwiczono z przyszłymi nauczycielami tok lekcji. W tym okresie Friedeberg był ośrodkiem rozwoju kultury poprzez coroczne koncerty wzbogacane udziałem chóru z Seminarium Nauczycielskiego. W dalszym funkcjonowaniu seminarium duże znaczenie miały decyzje administracyjne.

W kwietniu 1909 roku odwołany został dotychczasowy dyrektor Eggert, który przeniesiony został do nowego Seminarium w Cottbus. Na jego miejsce powołano w lipcu 1909 roku Augusta Prall z miasta Branderburg, który sprawował tę funkcję półtora roku. Następnie stanowisko dyrektora zajął doktor Ernst Wiehr z Berlina. W 1911 roku eksperymentalnie zniósł on surowe przepisy dotyczące wolnego czasu i pracy własnej seminarzystów. Celem tych działań była większa swoboda w życiu prywatnym. Niestety seminarzyści nadużywali danych im swobód, często wszczynali awantury i bójki. Efektem takiego postępowania były pływające w jeziorze Obersee (jezioro Górne) powyjmowane z zawiasów drzwi i ławki. Konsekwencją takiego postępowania było cofnięcie danych wcześniej swobód. Przełomowe znaczenie w historii świata oraz w dziejach szkoły znajdującej się w miejscowości Friedeberg miał wybuch I wojny światowej. Przerwał on dalszy rozwój tej instytucji. Klasa seminarzystów po zdaniu przyspieszonego egzaminu została powołana do wojska. Z 231 walczących zginęły 43 osoby, a 20 uważano za zaginione. W roku szkolnym 1918-1919 powrócili pierwsi uczniowie. Dla nich stworzono szczególny tok nauczania, który już po dwóch latach prowadził do pierwszego egzaminu na nauczyciela. Seminarium wprowadziło nowe metody nauczania, m.in. propagowano ideę samodzielnej pracy. Określono także podstawy prawne funkcjonowania seminarium czyli regulamin szkoły i zasady pobytu uczniów na stancji. Nad ich przestrzeganiem czuwał powołany zarząd i Rada Honorowa. Szkoła była znana przede wszystkim z kultywowania muzyki i sztuki dramatycznej. Spośród grona nauczycielskiego na szczególne wyróżnienie zasługuje nauczyciel muzyki Otto Süßmann. W ciągu 33 lat pracy przyczynił się do kultywowania miejscowej muzyki. Przewodził także Towarzystwu Śpiewu Chóralnego. Uczniowie seminarium osiągali także sukcesy w sporcie. Byli oni zrzeszeni w klubie gimnastycznym i sportowym "Siegfried". Zdobywali wiele nagród w różnych dyscyplinach, takich jak piłka nożna, palant. W 1921 roku z powodu wprowadzanych zmian w kształceniu nauczycieli zredukowano preparandę, a w roku 1922 całkowicie ją zamknięto. Po egzaminie końcowym ostatniej klasy 19 września 1925 Seminarium Nauczycielskie w Friedeberg po 37 latach zostało rozwiązane. Kształciło ono młodych nauczycieli dla obwodu rejencyjnego Frankfurt nad Odrą. W ciągu 37 lat instytucja ta wykształciła około 1000 nowych nauczycieli. W tym rejonie obwodowym pełniła ważną funkcję kulturalno-oświatową. Do opuszczonego budynku przeniesiono Państwowe Gimnazjum, w którym wykładano matematykę, nauki przyrodnicze, języki nowożytne, rysunki. Szkoła przygotowywała do zawodów praktycznych i na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych nastąpił znaczny napływ nowych uczniów. Zwiększenie liczby uczniów gimnazjum było możliwe dzięki otwarciu internatu, który znajdował się przy dawnej ul. Nordumstraße 28 (obecna ul. Północna). Przełomowym momentem w tym okresie dla historii Europy i świata miało przejęcie władzy w Niemczech przez Adolfa Hitlera, 30 stycznia 1933 roku. Wydarzenie to doprowadziło do zmiany sposobu wychowania w szkole. Zwracano uwagę na działanie w grupie i wyrobienie poczucia wspólnoty wśród młodzieży. Następnym ważnym wydarzeniem była agresja Niemiec na Polskę w dn. 01 września 1939 roku. W roku 1942 na emeryturę odszedł dyrektor Gimnazjum, dr Paul Müller. Była to wybitna osobistość miasta Friedeberg, znawca regionu. Nawet w czasie wojny dbał o prawidłowe funkcjonowanie szkoły, zawsze gotowy do pracy. Jego pasją była publicystyka. Prace naukowe i artykuły, które pisał, przyczyniły się do lepszego poznania historii miasta i powiatu Friedeberg. Duże znaczenie miały rozprawy naukowe publikowane w gazecie powiatowej. Wydawany był także Kalendarz Małej Ojczyzny, publikowano w nim opracowania dla Towarzystwa Historii Nowej Marchii. Dr Paul Müller przyczynił się do wznowienia i poszerzenia opracowania "Historii miasta i powiatu Friedeberg" napisanej w 1865 roku przez burmistrza miasta, C. Treu. Latem 1944 roku ograniczono prowadzenie zajęć szkolnych. Przyczyną takiego stanu było zarządzenie dotyczące obowiązku sypiania szańców na Wale Pomorskim pomiędzy miejscowościami Zantoch (Santok) i Kreuz (Krzyż). W tym czasie lekcje były często przerywane. Po przerwie spowodowanej świętami Bożego Narodzenia zajęcia w szkole wznowiono ponownie. Trwały one tylko kilka dni, ponieważ 29 stycznia 1945 roku do Friedeberg in der Neumark od strony miejscowości Hohenkarzig (Gardzka) i Zeitlow (Sidłów) wkroczyła Armia Czerwona. Budynek gimnazjum przejęty został przez wojsko radzieckie, natomiast szkoła przestała istnieć.

Założenie szkoły rolniczej w Strzelcach Krajeńskich po II wojnie światowej i jej zmiany organizacyjne W wyniku działań wojennych Strzelce Krajeńskie zostały zniszczone w 80 %. Na mocy decyzji państw zwycięskich przesunięciu uległa polska granica zachodnia. Rozpoczął się proces zagospodarowywania Ziem Zachodnich i osadnictwa ludności przybyłej ze wschodnich rubiezy państwa polskiego. Wraz z odbudową organów władzy rozpoczęto organizację pierwszych placówek oświatowych na szczeblu podstawowym. Podjęto także decyzję odnośnie powstania szkoły średniej na tym terenie. W styczniu 1951 roku Centralny Zarząd Szkolenia Rolniczego otworzył w Strzelcach Krajeńskich Państwową Szkołę Praktyków Specjalistów, Młodszych Mechaników Objazdowych. Początkowo budynek szkoły znajdował się przy ul. Zachodniej 11, natomiast internat w budynku nad jeziorem, przy ul. Strzeleckiej. Naukę podjęło 56 uczniów, ale tylko kilku z nich miało ukończoną siódmą klasę szkoły podstawowej. Były to osoby w pełni dojrzałe, zarabiające na swoje utrzymanie.

Podzielono ich na dwie grupy:

• do 20 roku życia utworzono klasę I A
• starsi przyjęci zostali do klasy I B

Okres szkolenia skrócono z jednego roku do siedmiu miesięcy. Przyczyną takiego stanu rzeczy był brak fachowej kadry z zakresu mechaniki rolnej. Mankamentem dalszego szkolenia był brak warsztatów mechanicznych, wobec tego uczniowie odbywali zajęcia praktyczne w miejscowym POM-ie. Pierwszym dyrektorem tej szkoły był Józef Fahner. Ważnym wydarzeniem dla dalszego istnienia tej placówki była inicjatywa dyrektora mająca na celu przejęcie i odremontowanie budynku przy alei Wolności, w którym do wyzwolenia mieściło się gimnazjum. Po długich rozmowach i pertraktacjach z Wydziałem Oświaty Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Strzelcach Krajeńskich, który był prawnym właścicielem tego budynku i wyraził już wcześniej zgodę na utworzenie w nim Liceum Pedagogicznego z Wągrowca, udało się pozyskać ten budynek na potrzeby oświaty rolniczej. Zamierzano na tej bazie utworzyć Liceum Mechaniki Rolnej. Od 1952 roku zajęcia praktyczne uczniowie prowadzili we własnym warsztacie szkolnym, znajdującym się przy ulicy Chrobrego nr 2. W tym też roku szkoła otrzymała nazwę Technikum Mechaniki Rolnej. Planowano nauczanie w cyklu czteroletnim. Nowym dyrektorem szkoły został inż. Władysław Góralewski.

W roku szkolnym 1952-1953 naukę rozpoczęło 139 uczniów. W częściowo odremontowanym budynku przy al. Wolności 7, który do dzisiaj jest głównym budynkiem szkolnym. W 1953 roku nowym dyrektorem placówki został inż. Zygmunt Flis. Rok ten ma szczególne znaczenie, ponieważ w marcu zmarł Józef Stalin. Konsekwencją tego będzie tzw. "odwilż polityczna". Nastąpiła dalsza zmiana nazwy szkoły na Państwowe Technikum Mechanizacji Rolnictwa. Technikum to kształciło w cyklu czteroletnim. W 1955 roku nowym dyrektorem technikum został Antoni Stefanowicz. W następnym roku szkolnym odbyła się pierwsza impreza o zasięgu wojewódzkim. Była to Spartakiada Zimowa Szkół Rolniczych województwa zielonogórskiego. Technikum w Strzelcach zajęło trzecie miejsce. Rok 1956 to okres ważnych przemian politycznych dla ludowego państwa polskiego, 28 czerwca 1956 roku dochodzi do wydarzeń poznańskich, a w październiku 1956 do władzy powraca Władysław Gomułka. W tym czasie szkoła opiera swoją pracę wychowawczo-dydaktyczną stosownie do przemian politycznych w kraju. W 1957 roku młodzież wprowadziła się do nowego budynku internatu zlokalizowanego przy ówczesnej ul. Bolesława Bieruta nr 4, w bezpośrednim sąsiedztwie gmachu szkolnego.

W 1957 roku władze wojewódzkie w Zielonej Górze podjęły decyzje o stopniowej likwidacji Technikum Mechanizacji Rolnictwa na rzecz nowo powołanego 5-letniego Technikum Rolniczego. Związane było to z wprowadzeniem i wdrożeniem nowego programu agrotechnicznego. Rok ten przynosi także zmiany na stanowisku dyrektora szkoły, którym zostaje Sergiusz Giżycki, funkcję tę będzie sprawował do 1959 roku. Przełomowym momentem w historii szkoły jest rok 1959. W tym czasie nowym dyrektorem Państwowego Technikum Mechanizacji Rolnictwa w Strzelcach Krajeńskich został Edward Dubowik. Funkcję tę pełnił do 1973 roku. W okresie 1959-1973 szkoła szybko się rozwijała. Wokół budynku powstał piękny park, zbudowano nowy internat i pomieszczenia socjalne. W tym okresie wzrósł prestiż i autorytet szkoły w całym województwie. Duże znaczenie w rozwoju szkoły miało powołanie w 1959 roku pomocniczego gospodarstwa rolnego "Janówek". Gospodarstwo było dobrym zapleczem dla prowadzenia zajęć praktycznych oraz praktyk zawodowych dla uczniów technikum rolniczego oraz Technikum Mechanizacji Rolnictwa. Gospodarstwo systematycznie rozwijało swoją bazę i wyposażenie. Między innymi w 1960 roku wybudowano oborę, a później magazyn zbożowy. W 1970 roku gospodarstwo szkolne zostało przekazane do Państwowego Wieloobiektowego Przedsiębiorstwa Rolnego w Strzelcach Krajeńskich. Rok 1959 to początek działalności Dwuzimowej Szkoły Rolniczo-Gospodarczej dla Dziewcząt. Przemiany polityczne, jakie miały miejsce w PRL po 1956 roku doprowadziły do pewnej "odwilży politycznej", ale model kreowania społeczeństwa pozostał nienaruszony. W 1961 roku powstaje szkolna orkiestra dęta. Organizacją i ćwiczeniami zajął się były kapelmistrz wojskowy z Poznania, M. Klaszczyński. Lata 60-te to także szereg wycieczek zorganizowanych przez szkołę dla młodzieży, np. do Zakopanego, Gdańska, Kołobrzegu, Warszawy, Krakowa i wielu innych. Duże znaczenie dla rozwoju szkoły miało nawiązanie współpracy w 1963 roku z Wyższą Szkołą Rolniczą w Szczecinie. W celu rozbudowy szkoły Ministerstwo Rolnictwa podjęło decyzję w 1964 roku o wybudowaniu nowych warsztatów szkolnych. W styczniu 1965 roku decyzją władz wojewódzkich w Zielonej Górze został powołany do życia Wydział Kształcenia Korespondencyjnego Technikum Mechanizacji Rolnictwa. Pierwszym kierownikiem tej jednostki został inż. Jerzy Pucki. W początkowej fazie swojej działalności kształcił on pracowników zakładów technicznej obsługi rolnictwa w systemie pięcioletnim, dając absolwentom świadectwo dojrzałości i tytuł technika. Od 1972 roku przekształcony on został w Zaoczne Technikum Mechanizacji Rolnictwa na podbudowie zasadniczych szkół zawodowych, kształcące absolwentów w trybie 3-letniego cyklu nauczania. Aby zapewnić młodzieży lepsze warunki, podjęto decyzję o rozbudowie infrastruktury szkoły i przystąpiono do budowy drugiego budynku internatu. W 1968 roku do Technikum zostaje przeniesiona z Kamienia Pomorskiego III klasa 3-letniego Technikum Mechanizacji Rolnictwa. Spowodowane to było likwidacją tej placówki w tej miejscowości. Wraz z uczniami przeniesienie służbowe do Technikum otrzymuje ich opiekunka, mgr inż. Ewa Czyż. W ten sposób powstaje na naszym terenie trzeci typ szkoły średniej kształcącej mechanizatorów rolnictwa. W 1969 roku oddano do użytku nowe warsztaty szkolne i drugi budynek internatu. W tym samym roku rozpoczęła działalność Państwowa Szkoła Techniczna Mechanizacji Rolnictwa dla Absolwentów Liceów Ogólnokształcących, była to szkoła dwuletnia, przetrwała tylko jeden cykl nauczania i wykształciła 36 absolwentów. W 1971 roku Technikum Mechanizacji Rolnictwa w Strzelcach Kraj. zakończyło swój 20-letni okres swojej działalności dydaktyczno-wychowawczej. Od następnego roku szkolnego rozpoczyna działalność nowa jednostka programowa, 3-letnia Zasadnicza Szkoła Mechanizacji Upraw Polowych. W 1973 roku dyrektorem szkoły został inż. Bolesław Rdzanek. W 1974 roku odbył się Zjazd Absolwentów, w czasie tej uroczystości wręczony został szkole sztandar, ufundowany przez Komitet Rodzicielski. Szkoła otrzymała oficjalną nazwę Państwowego Technikum Mechanizacji Rolnictwa im. Stefana Biedrzyckiego. Od 1975 roku uczniowie rozpoczęli praktyki zagraniczne w Niemieckiej Republice Demokratycznej w Spółdzielni Rolniczej w Nauen. W związku z nowym podziałem administracyjnym kraju, szkoła podporządkowana została Oddziałowi Oświaty Rolniczej - Wydział Rolnictwa, Leśnictwa i Skupu Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim. Młodzież Technikum Rolniczego miała możliwość sprawdzania swojej wiedzy i umiejętności w różnorodnych konkursach i olimpiadach rolniczych, na przykład w Wojewódzkim Konkursie Orki, w Olimpiadzie Wiedzy Rolniczej i innych. Uczniowie Technikum zajmowali czołowe lokaty w województwie. Rozwijano także zainteresowania w kierunku sportu i muzyki. W 1977 roku rozpoczyna funkcjonować ośrodek szkolenia kursowego. instytucja ta kształciła: operatorów i mechaników warsztatowych maszyn rolniczych, importowanych z byłej NRD. Pierwszym kierownikiem został mgr inż. Jerzy Pucki. W 1979 roku nowym dyrektorem szkoły został mgr Zygmunt Czapla. W celu poszerzenia bazy dydaktycznej zakresu szkolenia praktycznego podjęta została decyzja o budowie nowej hali warsztatowej. W tym także okresie powstaje i aktywnie działa zespół jazzowy "Rytm", a także kapela podwórkowa, które rozpowszechniały imię szkoły. W 1981 roku szkoła ponownie podporządkowana została resortowi rolnictwa, do tej pory podlegała Ministerstwu Oświaty i Wychowania. Dnia 13 grudnia 1981 roku wprowadzono stan wojenny na terenie całego kraju. W związku z tym od 14 grudnia 1981 roku do 3 stycznia 1982 roku wprowadzono przerwę w zajęciach dydaktycznych. W 1982 roku nastąpiła zmiana nazwy placówki na Zespół Szkół Mechanizacji Rolnictwa. W 1983 roku zakończono prace przy budowie szkolnego poligonu do nauki jazdy. Dzięki tej inwestycji uczniowie będą mogli zdobyć w okresie nauki dodatkowe umiejętności związane z prowadzeniem samochodu i przystąpić do egzaminu na prawo jazdy. Lata 80-te to dalszy rozwój szkoły, działa zespół muzyczny prowadzony przez mgr inż. Jerzego Bywalca. Młodzież aktywnie uczestniczy w Olimpiadach Wiedzy i Umiejętności Rolniczych, uzyskując indeksy na wyższe uczelnie. W tym czasie szkoła nawiązała współpracę z Liptowskim Mikulaś na Słowacji, gdzie młodzież w roku szkolnym 1989-1990 odbywała praktykę zawodową. Z początkiem lat 90 ubiegłego wieku nastąpiło także nawiązania kontaktów i współpraca z niemiecką instytucją Zakład Kształcenia Ustawicznego na rzecz Rolnictwa, Środowiska Naturalnego i Zastosowań Zdobyczy Techniki DEULA Berlin – Brandenburg, stowarzyszenie zarejestrowane na prawie niemieckim. Dużą popularnością w szkole cieszył się sport. W tym okresie młodzież odnosiła wiele sukcesów sportowych, szczególną rolę odgrywał trener Mieczysław Ksokowski, a jego podopieczny Krzysztof Furmaniak zdobył tytuł Mistrza Polski Juniorów w biegu na 600 m w Spale.

Od chwili transformacji ustroju polityczno-gospodarczego Polski, w wyniku czego zmienił się system kształcenia w Polsce, szkoła potrafiła przystosować się do zmian w edukacji. Wprowadziła nowe typy szkół z takimi kierunkami kształcenia, jak: - agrobiznes - komunikacja i transport - kierunek administracyjno-ekonomiczny - ochrona środowiska - architektura krajobrazu - informatyka - mechanika pojazdów samochodowych

W 1992 roku po raz pierwszy w historii szkoły przeprowadzono konkurs na dyrektora tej placówki. Wygrał go kierownik szkolnych warsztatów mgr inż. Mieczysław Naumowicz. Sprawował tę funkcję, poświęcając wiele osobistego czasu na rozbudowę tej placówki, aż do nagłej śmierci dn. 08 maja 2003 r. Od tego roku dyrektorem szkoły został mgr inż. Jan Krzyszewski. Duże znaczenie w rozwoju szkoły miał rok 1996. Odbyła się wtedy po raz pierwszy uroczysta immatrykulacja studentów na pierwszy rok studiów Akademii Rolniczej w Szczecinie. W Punkcie Wykładowym, utworzonym w Zespole Szkół Mechanizacji Rolnictwa, naukę w trybie zaocznym rozpoczęło 120 osób. W roku 1997 zaczęło funkcjonować Liceum Agrobiznesu. Także rok następny obfitował w zmiany i od dn. 01 grudnia 1998 roku zmieniono nazwę szkoły na "Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Stefana Biedrzyckiego". Kolejna zmiana nazwy instytucji oświatowej miała miejsce dn. 01 września 2002 r. i szkoła funkcjonowała do niedawna jako Zespół Szkół Centrum Kształcenia Ustawicznego (ZSCKU). Od dn. 01 sierpnia 2017 r. szkoła nosi natomiast nazwę Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Strzelcach Krajeńskich (CKZiU).

Tekst i zdjęcia: mgr Jarosław Kucharczyk (nauczyciel języka niemieckiego)

Bibliografia

 

• 50 lat Zespołu Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego, praca zbiorowa pod redakcją Jacka Podemskiego, Strzelce Krajeńskie 2001
• Słownik nazewnictwa krajoznawczego polsko-niemiecki i niemiecko-polski: Śląsk, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie, Warmia i Mazury. Joanna Szczepankiewicz-Battek, Marek J. Battek, Wrocław 1998
• Strzelce Krajeńskie. Historia jednego miasta. Grzegorz Graliński, Strzelce Krajeńskie 2005
• Zespół Szkół Mechanizacji Rolnictwa, Zarys Monograficzny 1951-1985, Strzelce Krajeńskie 1986